Jubilerende Tim Kuik (BREIN): “Vod-diensten met exclusieve content werken piraterij in de hand”

Stichting BREIN-directeur Tim Kuik vierde in 2022 twee jubilea: in het jaar dat hij 65 werd, zat hij ook 40 jaar in het antipiraterijvak. Een mooi moment voor een terugblik, maar vooral om de huidige stand van zaken in kaart te brengen. Natuurlijk inventariseren we ook hoe hij denkt de illegaliteit nog verder terug te dringen. Want zoals hij zelf over zijn vak zegt: “Het is een never ending story, maar dat is iets anders dan een gebed zonder end.”

Hoe was de piraterijbestrijding geregeld toen je in 1982, na een rechtenstudie met specialisatie intellectueel eigendom, begon bij CIC Video International?
“CIC was een joint-venture van de filmstudio’s Universal, Paramount en MGM en de homevideo-business was toen nog helemaal in de opstartfase. Omdat de bioscooptakken van de distributeurs videoverhuur als concurrentie zagen, wilden die het in eerste instantie verbieden voordat ze inzagen dat met verhuur geld te verdienen viel. Piraterijbestrijding was op dat moment nog helemaal niet geregeld. Dat begon pas toen Steven Spielberg erachter was gekomen dat van zijn bioscoopfilm ‘E.T.’ in de Verenigde Staten illegale kopieën in omloop waren en hij dat naar verluidt huilend bij Universal gemeld had. Die zijn dat toen gaan uitzoeken en aan mij werd gevraagd om te onderzoeken hoe het daar in Nederland mee gesteld was. Toen ben ik met mijn Kevertje langs de videotheken gereden en bleek dat zij bijna alleen maar illegale kopieën verhuurden. Die hadden ze zelf gemaakt van cassettes die ze bij de maatschappij gekocht hadden. Toen realiseerde ik me ook dat we niet alleen naar ‘E.T.’ moesten kijken, maar dat dit branchebreed moest worden aangepakt. Om een lang verhaal kort te houden, heb ik daarna geholpen met het oprichten van antipiraterijsamenwerkingsverbanden in 33 landen, waaronder de stichting Video Veilig in Nederland, de Federation Against Copyright Theft in Engeland en de Belgian Antipiracy Federation. Daarin waren de bioscopen en videodistributeurs vertegenwoordigd met als achterliggende gedachte: we zijn niet elkaars grootste concurrent, maar piraterij is onze grootste concurrent.”

Welke bevoegdheden had Video Veilig in Nederland?
“Video Veilig legde elke constatering van piraterij voor aan vertegenwoordigers van de rechthebbenden, die vervolgens verklaarden dat die persoon geen licentie had. Met die informatie kon namens de rechthebbenden een civiele claim worden gelegd en schadevergoeding gevorderd. Bij Video Veilig was ook Buma/Stemra betrokken. Zij hadden buitengewoon opsporingsambtenaren in dienst, die zich onder verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie specifiek bezighielden met het handhaven van het auteursrecht. Die ‘auteursrechtpolitie’ had strafrechtelijke bevoegdheden en kon dus optreden in het algemeen belang. Dit werk werd door Video Veilig ingekocht bij Buma/Stemra. Op die manier hadden we dus eigenlijk de strafrechtelijke handhaving tegen opzettelijke auteursrechtinbreuken en zelfs georganiseerde criminaliteit in huis.”

Wat is sindsdien, qua organisatie en bevoegdheden, veranderd?
“In 2003 is de Bijzondere Opsporingsdienst van Buma/Stemra opgeheven. Hun strafrechtelijke bevoegdheden werden toen bij de FIOD ondergebracht, waarna het aantal processen verbaal enorm terugliep. Video Veilig, dat in 1998 was opgegaan in BREIN, behield de civielrechtelijke bevoegdheden om namens de rechthebbenden schadevergoeding te eisen. Om ellenlange en dure procedures te voorkomen, werd daarbij altijd aangestuurd op een schikking en een onthoudingsverklaring. Door die kleinere acties lieten we het hele jaar door zien dat we er waren, terwijl we op de achtergrond diepteonderzoek deden naar grotere organisaties. In die zaken duurde het meestal wel anderhalf jaar voordat je zichtbare actie kon ondernemen, maar de impact daarvan was dan vaak wel enorm.”

Die omslag speelde op het moment dat ook het hele entertainmentlandschap aan het veranderen was…
“Dat klopt. Begin deze eeuw verschoof de piraterij van de fysieke wereld naar internet. Voor de handhaving maakte dat overigens niet uit. De Nederlandse auteurswet is namelijk een prachtding, want die is techniek-onafhankelijk. Daardoor waren wij een van de eersten die een strategie ontwikkelden met betrekking tot internet. Ik noemde dat toen simpelweg de ‘1-2-3-strategie’. We gingen in eerste instantie achter de aanbiedende sites zelf aan. Als we er niet achter konden komen wie daar achter zaten, gingen we naar de hosting provider. Als we er via hen ook niet uitkwamen, zetten we erop in dat de access provider voor consumenten de toegang tot die site moest blokkeren. Die aanpak wordt inmiddels wereldwijd toegepast.”

Eind 2008 schatte je dat 95% van het totale aanbod op internet illegaal was. Dat was vlak na het begin van Spotify. Hoe ligt dat percentage nu, 14 jaar later?
“Door de uitrol van die legale diensten ligt het percentage illegaal aanbod nu gemiddeld op een kwart tot een derde, afhankelijk van de sector. Voor muziek ligt dat lager, maar bij boeken is het ongeveer een derde en bij film nog altijd meer dan dat. Van games hebben we een minder scherp beeld. De bulk van de single player-markt is wel door piraterij verstierd, maar de echte business zit hem in mobile en multi-player games, en die vind je niet op torrent sites.”

Illegale partijen hebben lage kosten en hoge inkomsten; bij legale initiatieven ligt dat precies andersom. Er is dus geen sprake van een ‘level playing field’…
“Je hebt twee soorten piraterij. Enerzijds materiaal dat gratis of voor een donatie wordt aangeboden door mensen die dat hobbymatig doen, bijvoorbeeld op Usenet (nieuwsgroepen waarop gebruikers informatie en bestanden delen, WS). Maar het grote geld wordt verdiend door de Usenet-providers, die dankzij die content abonnementen verkopen. Ook de verkoop van abonnementen op IPTV (on demand radio, televisie, films en live sportevenementen via internet, WS) is heel lucratief. Zowel voor de retailers die de abonnementen met eventueel mediaspelers aan consumenten verkopen, als voor de achterliggende groothandel die aan retailers de sleutels voor toegang tot de content verkoopt. Die groothandels hebben weliswaar kosten doordat ze serverparken moeten aanleggen voor de opslag en het streamen van al dat materiaal, maar dat verdienen ze dubbel en dwars terug. De hoogste Europese rechter heeft in de Filmspeler-zaak bepaald dat de verkoop van mediaspelers met links naar illegale content strafbaar is, maar er worden nog steeds op grote schaal IPTV-abonnementen verkocht.”

Handhavers en criminelen zijn in een constante rat race verwikkeld, waarbij de criminelen de handhavers steeds weer een stapje voor zijn. Waar haal je, na 40 jaar, de energie vandaan om er steeds weer de schouders onder te zetten?
“Illegale platforms hoeven zich geen zorgen te maken over de afdracht van royalty’s, dus zodra zich een nieuwe technologie aandient, kunnen ze gelijk beginnen. Als legale partij loop je daar dus altijd achteraan. Tegelijkertijd ligt daar voor mij de uitdaging. Het landschap verandert constant en dan moeten wij weer iets nieuws bedenken. Elke keer als we de handhaving opnieuw moeten uitvinden, hebben we een nieuwe job. Het is een never ending story, maar dat is iets anders dan een gebed zonder end. Als we nog steeds alleen maar videobanden zouden verkopen, was ik al 30 jaar geleden iets anders gaan doen. Wat ook meespeelt, is dat we zien dat we verschil maken. Een groot deel van de werkgelegenheid in Nederland is immers afhankelijk van intellectueel eigendom.”

Je zou ook kunnen redeneren dat de illegaliteit de entertainmentbranche de weg wijst. Criminelen springen doorgaans immers eerder op nieuwe businessmodellen dan de reguliere industrie…
(lacht) “Je zou dus naast een antipiraterij-Oscar eigenlijk ook een piraterij-Oscar in het leven kunnen roepen voor de meest innovatieve en winstgevende vorm van piraterij. Maar serieus: elke nieuwe technologie biedt kansen en uitdagingen. De bioscopen vreesden bij de lancering van televisie voor hun voortbestaan en de muziekindustrie toen cassettebandjes geïntroduceerd werden. Zeker in het verleden zag de industrie de mogelijkheden voor legale exploitatie van die ontwikkelingen vaak niet meteen. Criminelen springen dan in dat gat. Dat kan ook makkelijk, want zij hoeven geen afspraken te maken met de makers. Wat dat betreft petje af voor Reed Hastings, die inzag dat hij bij de lancering van Netflix de eerste moest zijn met een wereldwijd en zo breed mogelijk aanbod. Daar staat tegenover dat steeds meer video on demand-diensten met exclusieve content worden gelanceerd, zoals Disney+, Viaplay en SkyShowtime. Dat werkt piraterij in de hand. Nederlanders willen minder geld aan vod uitgeven dan andere Europeanen. Als je het aantal abonnementen wilt beperken, heb je drie opties: overstappen naar een andere dienst, je abonnement delen met anderen of je toevlucht zoeken tot een illegaal platform. Het alternatief met de minste drempels, het derde dus, is dan altijd het populairst en wij zijn er om daar een stokje voor te steken.”

Sinds de zaak Lycos/Pessers kunnen jullie onder bepaalde voorwaarden bij internet service providers (isp’s) de naw-gegevens van consumenten opeisen. In plaats daarvan kiezen jullie echter voor de mildste vorm van handhaving; jullie eisen dat de isp’s inbreukmakende gebruikers een waarschuwing van BREIN doorsturen, zodat die hun gedrag nog kunnen aanpassen zonder verdere consequenties. Waarom treden jullie niet veel harder op?
“Ons beleid is om achter grootschalig aanbod aan te gaan, niet achter individuele consumenten. In 2020 kregen we een subsidie van het ministerie van OC&W voor een onderzoek naar het effect van ‘voorlichtende waarschuwingen’. Dit hield in, dat als onze software vaststelde dat via een bepaald IP-adres frequent of langdurig ongeautoriseerd geüpload werd, we de isp’s zouden vragen een mail van ons door te sturen aan de betreffende – voor ons dus verder anonieme – gebruiker. Daarin meldden we onze constatering en dat we daar in de toekomst mogelijk op zouden gaan handhaven. Toen Ziggo niet aan dat doorsturen wilde meewerken, hebben we hen moeten dagvaarden. Het Hof heeft in oktober echter in hoger beroep, kort gezegd, bepaald dat BREIN niet alleen mag waarschuwen, maar bij het negeren daarvan door de gebruiker ook direct een vordering bij de rechter in moet stellen. Wij zijn het daar niet mee eens, maar gaan niet tegen de uitspraak in cassatie. Wij gaan geen geld uitgeven om inbreukmakende abonnees van Ziggo milder te mogen aanpakken. Met andere woorden: de rechter vindt dat wij een lik-op-stukbeleid moeten voeren, dus dan gaan we dat doen.”

Gaat die strengere aanpak per direct in?
“Nee, dat niet. Een ander element in het arrest was dat Ziggo een vergunning van de Autoriteit Persoonsgegevens nodig heeft om onze waarschuwingen te mogen doorsturen. Op 24 februari 2023 dient het hoger beroep van een andere zaak tegen Ziggo, de ‘open directory’-zaak. Zij verzetten zich daarin tegen het afgeven van de naw-gegevens van een klant van wie wij hebben vastgesteld dat die honderden illegaal gedownloade e-books openlijk op internet aanbiedt. Ook in dit geval oordeelde de voorzieningenrechter dat Ziggo een vergunning van de Autoriteit Persoonsgegevens nodig zou hebben om die naw-gegevens te mogen afstaan. Dit zullen wij tot de hoogste instanties aanvechten, mocht dat nodig zijn. We gaan ervan uit dat we uiteindelijk in het gelijk worden gesteld, en zullen dan ook ons lik-op-stukbeleid met betrekking tot frequente of langdurige uploaders gaan uitvoeren.”

De activiteiten van BREIN worden bekostigd door de aangesloten rechthebbenden. Hoeveel geld hebben zij de afgelopen 40 jaar in de bestrijding van piraterij gestoken?
“Ik ga natuurlijk niet vertellen hoe diep onze schatkist is of hoe groot het budget, maar alles bij elkaar gaat het over tientallen miljoenen euro’s.”

En hoeveel schade heeft piraterij de Nederlandse entertainmentbranche in die periode berokkend?
“Ik schat dat elke sector van de entertainmentbranche (muziek, films, games en boeken) op jaarbasis minimaal 100 miljoen euro misloopt.”

De uitgaven aan handhaving zijn dus een druppel op een gloeiende plaat vergeleken met het verlies aan omzet dat illegaal product oplevert…
“Wat aan piraterijbestrijding wordt uitgegeven, is minder dan 1% van de legale omzet. Ik vind dat dat de ondergrens is van wat je moet doen, maar het blijkt ook de bovengrens te zijn van wat we ervoor kunnen krijgen. Daar moeten we het dus mee doen. We kunnen ook méér impact hebben, maar dat kost dan ook geld. Vooralsnog is het voor de toekomst echter niet zeker dat we dit budget kunnen behouden.”

Hoe is het dan gesteld met het draagvlak voor BREIN binnen de entertainmentindustrie?
“Ik denk dat dat goed is. Er is geen twijfel over dat onze activiteiten noodzakelijk zijn om de handhaafbaarheid van het auteursrecht te blijven borgen. BREIN wordt voor het grootste deel betaald uit collectieve geldstromen en daar is draagvlak voor. Het merendeel van onze Nederlandse aangeslotenen vindt het prima zo, maar er zijn er ook die vinden dat het wel wat minder mag. Die afweging over de ‘return on investment’ moet iedereen voor zichzelf maken. Ik ben er uiteraard van overtuigd dat iedereen waar krijgt voor zijn geld. Je moet je namelijk realiseren, dat iedere rechthebbende in Nederland die het auteursrecht voor zichzelf wil handhaven, dat mede doet op basis van jurisprudentie die BREIN gecreëerd heeft. Als wij er niet waren geweest, zou die rechtspraak dus niet gecreëerd zijn. Bovendien had die zonder ons heel anders kunnen uitpakken, want als wij handhaven, doen we dat voor alle rechthebbenden. Goede of slechte rechtspraak hangt af van je feitenpakket. Als je een hele branche vertegenwoordigt, ligt je afweging van je rechten en belangen anders dan wanneer je een eenling bent. Iedereen profiteert dus van de jurisprudentie die er dankzij BREIN ligt.”

Welke andere geldstromen zijn er nog, los van die collectieve bijdragen?
“Er is een aantal partijen, waaronder Videoland, FilmService en de bioscopen en filmtheaters, dat iets extra’s betaalt. Verder betaalt de Motion Picture Association jaarlijks een vast bedrag, wat neerkomt op ongeveer 15% van onze begroting. En door het geld wat binnenkomt uit vorderingen betalen de overtreders in feite ook mee aan de activiteiten van BREIN.”

Wat zijn anno 2022 de grootste (dus schadelijkste) vormen van piraterij?
“Bittorent blijft vooralsnog de grootste uitwisselsite, maar ook link sites zijn populair. Die verwijzen naar cyber lockers, waar gebruikers hun bestanden opslaan, zodat anderen die kunnen streamen of downloaden.  Voor boeken zijn er ook Facebook-groepen en online marktplaatsen. De video-/filmindustrie is vooral de verkoop van illegale IPTV-abonnementen, al dan niet met mediaspelers, een doorn in het oog. In 2018 waren in Nederland al meer dan 1 miljoen van die abonnementen verkocht. Dan zijn er ook nog de stream rippers (software waarmee audio- en videostreams kunnen worden opgeslagen, WS), en met name in Nederland is ook Usenet populair, wat een grote illegale vergaarbak is.”

Het is tegenwoordig mogelijk computers te voeden met grote hoeveelheden beeld, muziek, stemmen en teksten, en d.m.v. artificial intelligence ‘automatisch’ afbeeldingen, liedjes, voice-overs en artikelen te laten genereren. Dit heeft een enorme impact op het auteursrecht. Hoe denk jij dat de auteursrechtwetgeving over vijf jaar eruit ziet?
“Ik denk dat die wetgeving hetzelfde blijft, omdat die in Nederland techniek-onafhankelijk is. In mijn optiek heeft degene die de AI-software geschreven heeft waarmee de nieuwe content gemaakt wordt, het auteursrecht op wat die software produceert. In elk geval zolang het origineel niet herkenbaar is in het nieuwe product. Is dat wel zo, dan is er sprake van een bewerking en heb je dus toestemming nodig van de rechthebbende. Je kunt de software dus gerust de opdracht geven om iets te maken ‘in de stijl van The Beatles’, want een stijl is niet auteursrechtelijk beschermd. Ik mag in de stijl van Picasso gaan schilderen, maar ik kan niet zonder toestemming Guernica gaan overschilderen om te verhandelen.”

Valt artificial intelligence ook onder de handhaving van BREIN?
“Ik denk dat dat bij de rechthebbenden zelf zal liggen. Dat is met sampling ook zo. Wij dienen altijd alleen het belang van het collectief, niet van individuele rechthebbenden.”

Je bent dit jaar 65 geworden. Hoe lang wil je dit werk nog blijven doen?
“Ik heb er nog altijd veel zin in, maar de richtleeftijd voor pensioen is bij ons 67. Ik heb natuurlijk wel ideeën over mijn opvolging die ik met het bestuur bespreek, en ik kan ook daarna nog een rol van betekenis spelen.”

Het doel van BREIN was altijd om de illegaliteit ‘beheersbaar’ te maken (in de wetenschap dat er altijd illegaliteit zal blijven bestaan). Zijn jullie in die doelstelling geslaagd en wat hoop je de komende jaren nog te bereiken?
“We zijn heel goed op weg, maar ik zou IPTV nog verder willen terugdringen. Uiteindelijk zou ik erop willen uitkomen dat de online illegaliteit gemiddeld tussen de 10 en 20% ligt. Fysieke illegaliteit kan makkelijk teruggedrongen worden tot onder de 10%, al moet ik wel zeggen dat vinyl ook als illegaal product weer een flinke groei doormaakt. We zijn momenteel wat acties aan het opzetten, die volgend jaar wel resultaat zullen opleveren. Verder zullen we het aantal blokkeringen gaan uitbreiden, zoals we ook met The Pirate Bay en een aantal bittorrent sites gedaan hebben. Het ligt voor de hand dat we onze pijlen onder meer op stream rippers gaan richten, want die worden in het buitenland ook al geblokkeerd.”

Foto: Tim Kuik ontvangt van vakbroeders een beker vanwege zijn 40-jarig antipiraterijjubileum. Links van hem staat Okke Delfos Visser (general counsel for EMEA bij MPA) en rechts Jan van Voorn (worldwide head of content protection bij MPA), die beiden hun carrière bij BREIN begonnen.

Lees ook:

• Interview Tim Kuik (BREIN): “Ze hoeven ons niet sympathiek te vinden” (2008)
• Interview Tim Kuik (BREIN, Opsporingsdienst Buma/Stemra): “Het kan toch niet zo zijn dat je met piraterij geld kunt verdienen” (2001)