Afgelopen maandag, 17 februari, zond de VARA een aflevering uit van tv-programma Rambam, die in het teken stond van manipulatie van de hitlijsten. Daarin werd aangetoond dat een single (in dit geval Schijn Een Lichie Op Mij van Drukwerk 2) de Single Top 100 ingekocht kan worden door het nummer enkele honderden keren te (laten) downloaden. Voor insiders geen nieuws, maar voor vele Nederlanders wel, gezien de reacties.
De Stichting Nederlandse Top 40 besloot na de uitzending per direct geen downloads meer mee te tellen bij de samenstelling van de lijst. 3FM Mega Top 50-presentator Bart Arens vindt dat om meerdere redenen onverstandig.
“Laat ik vooropstellen dat ik de aankondiging van de Stichting Nederlandse Top 40 een fantastische marketingstunt vind”, zegt Arens. “Iedereen neemt die ook 1:1 over, zonder na te denken over de gevolgen. Ook de wijze van samenstelling van de Mega Top 50 wordt volgens hem met grote regelmaat tegen het licht gehouden. “De laatste keer kwam het laten vallen van downloads toevallig ter sprake, maar besloten we dat het daar nog veel te vroeg voor is. Mensen willen liedjes die horen bij belangrijke momenten nog steeds graag bezitten. Het zijn niet meer de aantallen van vroeger, maar nog altijd tienduizenden per week. Die mensen kun je niet zo maar opzij zetten. Wij willen op zaterdagmiddag (als de Mega Top 50 wordt uitgezonden, WS) de stand van zaken van dat moment laten horen, zonder het risico te lopen populaire nummers te missen.”
En dat is volgens Arens precies wat gebeurt als gestopt wordt met het meetellen van downloads. “Verschillende grote artiesten, waaronder Rihanna en Adele, zetten hun liedjes in eerste instantie niet op Spotify, om zoveel mogelijk albumverkoop te realiseren. Dus als je downloads schrapt en er worden geen streams geregistreerd, dan heb je alleen maar airplay en marktonderzoek. Grote kans dat de nieuwe singles van die grote artiesten voortaan niet, of laag, in de hitlijst komen.”
Dat vindt Arens echter niet het enige nadeel. “Stel dat Paul McCartney morgen overlijdt, dan gaat iedereen massaal Beatles-nummers downloaden. Die zouden dan niet in de chart zichtbaar worden, want The Beatles staan niet op Spotify.”
En dan zijn we er nog niet… “Aankopen (fysiek en digitaal) zijn vaak impuls-gedreven. Kijk maar naar successen als Mag Ik Dan Bij Jou van Claudia de Breij (n.a.v. haar optreden in de TV Show, WS), talloze oude Michael Jackson-nummers (bij diens overlijden) en De Glimlach Van Een Kind van Willeke Alberti & Johnny de Mol (nadat meerdere tv-programma’s daaraan aandacht hadden geschonken). Bij een aankoop wordt echter de (eenmalige) transactie geteld, niet het (veelvuldige) gebruik. Bij streaming is dat anders: dat is een non-stop registratie van elke play. Omdat veel langer wordt geregistreerd dat mensen liedjes beluisteren, blijven die oneindig lang in de lijst staan. Een chart die alleen op streaming is gebaseerd, wordt dus heel traag. Ik ben heel benieuwd hoe de Top 40 hier straks mee omgaat.”
Samenstelling Mega Top 50
Hoe komt de 3FM-lijst dan precies tot stand? Om te beginnen: SoundAware, waar ook de Media Markt Top 40 gemaakt wordt, stelt de laatste jaren de Mega Top 50 samen. Tot 1 juli 2010 werd dit gedaan door onderzoeksbureau GfK, dat ook de door Rambam ‘gekraakte’ Single Top 100 maakt. Vanwaar die overstap? Arens: “Ik vind dat je hitlijsten vanuit passie moet maken. GfK is een breed georiënteerd bedrijf, dat ook de verkoop van koelkasten, wasmachines en fietsen in kaart brengt. SoundAware daarentegen is puur op muziek gericht. Daar werken mensen die passie hebben voor hitlijsten.”
Aan de vooravond van de Rambam-uitzending zette Bart Arens een blog over de samenstelling van de Mega Top 50 online. Daaruit blijkt dat de lijst een optelsom is van gegevens uit meerdere bronnen: iTunes, Spotify en gewogen airplay. Elk van deze drie telt voor een derde mee.
Het feit dat downloads en streams momenteel elk van slechts één leverancier afkomen, valt volgens Arens goed te verklaren. “iTunes is in onze ogen het enige relatief onbesmette downloadplatform. Rambam bevestigde dat ook: in de iTunes-lijst kwam geen Drukwerk voor, dus die downloads moeten via andere platformen gekocht zijn. Als we toch een onverklaarbaar goed scorende single tegenkomen in de iTunes-cijfers gaan we op onderzoek uit.”
Wat streaming betreft: “3FM heeft als allereerste contact gezocht met streamingplatformen. In eerste instantie via GfK, maar toen dat niet lukte rechtstreeks. Na lang onderhandelen zijn wij nu de enige partij met een contract met Spotify. We hebben ook contractueel laten vastleggen dat andere hitlijstpartijen die via SoundAware Spotify-gegevens in hun charts willen laten meetellen, dat niet mogen doen op basis van de data die ten behoeve van de Mega Top 50 vergaard zijn.” Ook Deezer is geïnteresseerd om streaminggegevens aan te leveren, zegt Arens, en daar wordt dan ook momenteel over gesproken.
Tot slot monitort SoundAware ‘alle radiozenders die moderne muziek draaien’. “Wij richten ons daarbij op de jongeren”, verduidelijkt Arens. In de praktijk betekent dit, dat de airplay op 3FM, 100%NL, Q-music, Radio 2, 538, Sky Radio en SLAM!FM meetelt. Elke zender heeft zijn eigen ‘gewicht’ in de optelsom, gebaseerd op de marktaandeelcijfers in de jonge doelgroep die uit kijk- en luisteronderzoek naar voren komen. “3FM is al vier jaar de populairste zender onder jongeren, dus die telt het zwaarst mee.” Arens bevestigt dat dit kan verklaren waarom in de Mega Top 50 weleens nummers voorkomen van artiesten die als ‘3FM-act’ bestempeld kunnen worden. “We meten de populariteit van liedjes, dus de populairste zenders drukken daar een belangrijk stempel op.”
Buiten de boot
Downloads, streams en airplay bepalen dus de Mega Top 50. Geen woord over fysiek product. Dat klopt, bevestigt Arens. “Fysieke verkoop is volstrekt achterhaald. Dat gaat bijna nergens meer over, zeker in het geval van single. Daar komt bij dat de aantallen die er nog zijn, gekleurd worden door instores van artiesten, singles die als drieluiken worden uitgebracht, enz. Dat is geen manipulatie, maar het zegt niets over de populariteit van een single. Hooguit over de populariteit van de artiest.”
Dat geen tv-stations worden meegeteld is niet zo vreemd, aangezien er geen zenders meer zijn die 24 uur per dag muziek uitzenden. Maar ook YouTube, voor veel consumenten het meest gebruikte muziekkanaal, ontbreekt in het rijtje. Dat ligt echter niet aan de Mega Top 50, meent Arens. “We hebben al meerdere pogingen gedaan om die gegevens te krijgen en dat blijven we ook doen, maar Google heeft vooralsnog geen interesse om in Nederland uitgesplitste cijfers te leveren ten behoeve van een hitlijst.”
Niet onkraakbaar
Tussen het moment waarop de Mega Top 50, op basis van bovenstaande gegevens, wordt samengesteld en de uitzending (zaterdag van 15.00 tot 18.00 uur) zit nog geen twee dagen. “Zo pakken we altijd de laatste hits en hypes nog mee.” Daarbij wordt volgens de presentator wel de nodige voorzichtigheid in acht genomen. “Het blijft noodzakelijk om de lijst handmatig na te lopen. Als bijvoorbeeld gegevens uit de iTunes Top 200 die wij krijgen niet weerspiegeld worden in streams of airplay, gaan bij SoundAware en ons alarmbellen rinkelen. Dan gaan we op zoek naar een reden voor die notering. Daarbij hanteren we, naast downloads, streams en airplay, sinds kort een extra controlemiddel: we kunnen exclusief gebruikmaken van de gegevens van muziekherkenningsapp Shazam. Op die manier kunnen we oneigenlijke hits maximaal uitsluiten.”
Illusies van onfeilbaarheid heeft Arens echter niet. “Het is onrealistisch en dom om te zeggen dat je onkraakbaar bent. We zetten zoveel mogelijk sloten op de kluis, zodat we zoveel mogelijk ondervangen. Geen enkele kluis is 100% dicht te krijgen, maar we willen het zo moeilijk maken dat kwaadwillenden denken: ‘Dan ga ik wel naar de buren’.
Er zijn ook ontwikkelingen die de Mega Top 50, in tegenstelling tot andere lijsten, wel toestaat. “Bij ons kan een track hoog binnenkomen en de week erna weer zakken. Andere lijsten ‘polijsten’ zo’n grillig verloop soms. Dan zie je bijvoorbeeld dat een binnenkomer daarna altijd eerst nog een week doorstijgt, voordat ‘ie weer kan zakken. Dat is geen realistisch verloop. Dat noem ik pas hitlijstmanipulatie!”
Overigens heeft ook de publieke hitlijst in het verleden dit soort mechanismen gekend, meestal op aandringen van muziekwinkels, die klaagden dat ze op basis van een al te dynamische lijst niet konden inkopen. Arens erkent dat, maar geeft aan dat de tijden veranderd zijn. “Wij willen van geen enkele partij afhankelijk zijn, want een hitlijst moet onafhankelijk zijn.” Daar komt bij dat de Mega Top 50, doordat die geen fysieke verkopen meer meetelt, zijn oren niet meer naar de retail hoeft te laten hangen.
Imagoprobleem
Gewetensvraag: bestaat ‘de objectieve hitlijst’ eigenlijk wel? Arens: “Wij maken een zo objectief mogelijke lijst. Er worden geen liedjes op smaak uitgegooid, alleen bij pogingen tot sabotage. Voor de Mega Top 50 geldt: als je een hit wilt scoren, moet je breed gemeten worden. Dat is ook de definitie van een hit, lijkt me. Maar laten we eerlijk zijn: elke zender en elke muziekwinkel heeft al sinds jaar en dag zijn eigen lijst, die aansluit bij zijn profiel en dat van zijn luisteraars of klanten. Het is niet realistisch om te denken dat er ooit een ‘ultieme’ hitlijst komt, die zich op geen enkele specifieke doelgroep richt. Zo’n lijst past per definitie bij geen enkel zender- of winkelprofiel.
Dat neemt niet weg dat er bij de Mega Top 50 weleens ‘out of the box’ gedacht wordt over charts. “We hebben ooit overwogen om een real-time hitlijst uit te zenden, waarin bij het starten van de nummer 50 de bovenste 49 posities nog niet bekend zouden zijn. We hadden al helemaal bedacht hoe we die lijst ter plekke zouden kunnen vormgeven en op welke manier we dat konden gaan presenteren. Er kleefden echter teveel praktische bezwaren aan. SoundAware kon de airplaygegevens wel real-time aanleveren, maar iTunes wilde ons niet real-time toegang verschaffen tot hun database. Ook leek het ons geen goed idee dat ik, door te zeggen dat de strijd om de nummers 1 en 2 gaat tussen die en die track, verantwoordelijk zou zijn voor extra verkopen aan fans van die artiesten. Zo zie je maar: niet elk revolutionair idee moet je ook uitvoeren. Toch willen we de Mega Top 50 zo revolutionair, cool en jong mogelijk maken, al kampen hitlijsten de laatste jaren wel met een imagoprobleem.”
Transparant
Daar heeft de uitzending van Rambam niet echt verbetering in gebracht. Arens vindt het jammer dat er in het programma te weinig aandacht is geweest voor het feit dat er vier serieus te nemen hitlijsten zijn in Nederland (de 3FM Mega Top 50, Media Markt Top 40, Single Top 100 en iTunes Top 30), waarvan er eentje gemanipuleerd is. “Een toelichting achteraf wordt altijd minder opgepikt dan het ‘nieuwtje’ op zich.”
Om die reden speelt Arens met het idee om binnenkort een filmpje te publiceren, waarin aan de hand van geïndexeerde cijfers precies getoond wordt hoe de Mega Top 50 wordt samengesteld. Ook wordt overwogen om achter elke hitnotering te vermelden op basis van welk percentage downloads, streams en airplay die positie tot stand gekomen is. “Wij willen de samenstelling zo transparant mogelijk maken. Dan heb je niets te verliezen.”
Lees ook: Hitjes ritselen
